Aktualności

Czym są Standardy ochrony małoletnich?

Standardy to zbiór zasad, które stawiają ochronę dziecka w centrum uwagi i działań realizowanych przez placówkę, instytucję czy organizację pozarządową, w której przebywają najmłodsi, w celu stworzenia bezpiecznego, wolnego od przemocy i sprzyjającego rozwojowi dzieci środowiska.

Nie jest to nowa inicjatywa. Na świecie standardy ochrony dzieci stały się tematem dyskusji i uchwalania odpowiednich przepisów już w 2002 roku. Powstała międzynarodowa koalicja organizacji i podmiotów działających na rzecz bezpieczeństwa i ochrony dzieci Keeping Children Safe. W Polsce na rzecz wprowadzenia standardów lobbowała Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, która wprowadziła je do swojej działalności w 2008 roku. W 2021 roku Komitet Ochrony Praw Dziecka ONZ w swoich uwagach końcowych do raportu z wykonania Konwencji Praw Dziecka przez Polskę wskazał na konieczność ustawowego wymogu wdrożenia standardów ochrony dzieci w placówkach edukacyjnych i opiekuńczych. Także Państwowa Komisja ds. Pedofilii w swoim Pierwszym raporcie do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15 rekomendowała to rozwiązanie.

Prace nad wprowadzeniem standardów trwały już od pewnego czasu, ale ich tempo było dość powolne. Do przyspieszenia przyczyniły się dwa tragiczne, choć nie do porównania w swej istocie i skali krzywdzenia wydarzenia – wybuch wojny na Ukrainie, gdy w lutym 2022 roku Polska stanęła w obliczu kryzysu humanitarnego. Wtedy niektóre organizacje, zwłaszcza FDDS oraz UNICEF, zaczęły promować wśród organizacji i instytucji zaangażowanych w pomoc humanitarną praktykę opracowania standardów ochrony dzieci. Kolejną tragedią, która poruszyła opinię publiczną, był los 8-letniego Kamila z Częstochowy, którego żadna z zaangażowanych w sprawy chłopca i jego rodziny instytucji nie była w stanie uchronić przed krzywdzeniem, zakończonym śmiercią dziecka. Oprócz organizacji pozarządowych, także społeczeństwo zaangażowało się w wywieranie nacisków na polityków i decydentów, aby uchronić inne dzieci przed podobnymi tragediami. Prace nad zmianą przepisów prawnych nabrały tempa i 28 lipca 2024 roku uchwalono ustawę zmieniającą Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz inne ustawy, w tym ustawę o przeciwdziałaniu przemocy domowej.

Zgodnie z ustawą z 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1606) organy zarządzające placówkami działającymi na rzecz ochrony dzieci oraz organizatorzy tego rodzaju działalności mają ustawowy obowiązek wdrożyć standardy dostosowane do charakteru i rodzaju podmiotu lub prowadzonej działalności. Zmiana w ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy wymusiła niejako zmiany w ustawie z 13 maja 2016 roku o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 1304 z późn. zm.). Przepisy dotyczące Standardów ochrony małoletnich są ujęte w art. 22b i 22c ustawy, która po zmianie, czyli od 24 lutego lutego 2024 roku, w tytule zawiera zapis o ochronie małoletnich. Brzmi on „ustawa z dn. 13 maja 2016 roku o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich”.

Przepisy zwiększające ochronę dzieci wchodziły w życie stopniowo. Tak naprawdę od uchwalenia ustawy minął rok, a obowiązek weryfikacji niekaralności personelu wszedł w życie 15 lutego 2024 roku, natomiast obowiązek przygotowania i wdrożenia pozostałych standardów ustalono na 15 sierpnia 2024 roku.

Jakie podmioty i placówki mają obowiązek wprowadzenia Standardów ochrony małoletnich?

Zgodnie z art. 22b ww. ustawy, obowiązek wprowadzenia standardów dotyczy:
– organu zarządzającego jednostką systemu oświaty, o której mowa w art. 2 pkt 1–8 ustawy – Prawo oświatowe oraz inną placówką oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni,
– organizatora działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich.

Wspomniany art. 2 pkt 1–8 ustawy – Prawo oświatowe, wskazuje, że obowiązek wprowadzenia standardów mają wszystkie wymienione jednostki systemu oświaty:

• przedszkola, w tym wszystkie rodzaje, m.in. z oddziałami integracyjnymi oraz inne formy wychowania przedszkolnego,
• szkoły, w tym podstawowe, ponadpodstawowe, artystyczne, specjalne, z oddziałami integracyjnymi, sportowe, dwujęzyczne, publiczne i prywatne,
• placówki oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska młodzieżowe,
• placówki kształcenia ustawicznego, centra kształcenia zawodowego oraz branżowe centra umiejętności,
• placówki artystyczne, w tym ogniska artystyczne,
• poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne udzielające dzieciom, młodzieży, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży, ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze,
• placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania.

Jakie wymogi postawił ustawodawca?

Trudnością może być to, że ustawa nie precyzuje szczegółowo formy wprowadzenia standardów oraz sposobu ich przygotowania, uchwalenia i wdrożenia zgodnie z charakterem działalności i konkretnymi wymogami poszczególnych placówek. Ogólne wytyczne dotyczą obowiązku:

• weryfikacji niekaralności personelu,
• opracowania zasad bezpiecznych relacji między personelem a dziećmi oraz między małoletnimi rówieśnikami,
• ustalenia sposobów i schematów podejmowania interwencji w przypadku podejrzenia krzywdzenia dziecka,
• wdrożenia zasad bezpiecznego korzystania z internetu i ochrony dzieci przed szkodliwymi treściami i zagrożeniami w sieci,
• ustalenia zasad wsparcia dla dziecka, które doznało krzywdzenia,
• określenia sposobu i trybu udostępnienia standardów zarówno dzieciom, jak i rodzicom,
• wyznaczenia osób odpowiedzialnych za standardy, przygotowanie personelu, podejmowanie interwencji i ewidencjonowanie tych przypadków,
• sformułowania standardów także w wersji zrozumiałej dla dzieci,
• określenia sposobów monitorowania standardów i ich aktualizacji, w celu dopasowania standardów do charakteru danej placówki.

Aby ułatwić wprowadzanie Standardów ochrony małoletnich do regulaminów i zasad funkcjonowania podmiotów oferujących edukację, wsparcie i opiekę, także medyczną, dzieciom, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę przygotowała i udostępniła wiele instrukcji i narzędzi, które mogą być pomocne przy przygotowywaniu standardów. Na stronie https://standardy.fdds.pl można znaleźć również webinary i materiały e-learningowe, które mają na celu wspomóc personel placówek we wdrażaniu standardów. Baza wiedzy jest dostępna nieodpłatnie. FDDS oferuje także szkolenia ze specjalistami w zakresie wdrażania standardów (to już w formie odpłatnej). Rekomendacją może być fakt, że FDDS przystąpiła do międzynarodowej koalicji organizacji i podmiotów działających na rzecz bezpieczeństwa i ochrony dzieci Keeping Children Safe i już w 2008 roku wprowadziła standardy do swojej działalności. Fundacja uczestniczyła także w pilotażu wdrożenia standardów w 2010 roku w placówkach edukacyjnych i opiekuńczych na warszawskiej Pradze Południe, we współpracy z władzami tej dzielnicy, a następnie dzięki wsparciu władz miasta – w stołecznych domach dziecka.

Drugim, godnym polecenia źródłem informacji jest strona Zespołu ds. ochrony małoletnich, który działa przy Ministerstwie Sprawiedliwości: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/zespol-do-spraw-ochrony-maloletnich. Można tam znaleźć wytyczne pomocne dla instytucji i podmiotów działających w różnych obszarach i dziedzinach, a także szczegółowe wyjaśnienia i odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. Baza wiedzy jest bogata i sukcesywnie uzupełniana.

Kto odpowiada za wdrożenie, a kto za kontrolę nowych przepisów?

Za wdrożenie standardów odpowiada dyrektor placówki. Ponadto czuwa nad realizacją i aktualizacją standardów oraz modyfikacją zgodnie z wymogami i charakterem działalności placówki. Natomiast skontrolowanie, czy standardy ochrony małoletnich zostały wprowadzone oraz czy weryfikacja personelu została przeprowadzona prawidłowo należy do:

• wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty oraz marszałka województwa,
• organu prowadzącego jednostkę systemu oświaty lub organu sprawującego nadzór pedagogiczny,
• Państwowej Inspekcji Pracy – w zakresie weryfikacji personelu w Rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym.

Warto mieć na uwadze to, że ustawodawca wprowadził także sankcje za nieustanowienie Standardów ochrony małoletnich w postaci m.in. nagany, kary grzywny, a nawet kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Mimo że to na organie zarządzającym daną placówką, w tym placówką oświatową, spoczywa obowiązek wdrożenia Standardów ochrony małoletnich, to jednak gminy mają obowiązek skontrolowania prawidłowej implementacji nowych przepisów w placówkach pracujących z dziećmi, które im podlegają.

Jednak to nie ewentualne kary powinny przyświecać dyrektorom i personelowi placówek, instytucji i organizacji, które kierują swoje działania do dzieci, tylko wspólna odpowiedzialność za ochronę i bezpieczeństwo najmłodszych. W przeciwnym razie przepisy prawa, nawet najbardziej szczegółowe i najlepsze, nie będą spełniały swojej funkcji.

Wprowadzenie Standardów ochrony małoletnich wiąże się z dodatkową pracą i czasem poświęconym na przygotowanie zasad postępowania i ścieżek podejmowanych interwencji w sytuacji krzywdzenia dzieci, jednak wysiłek włożony w ich przygotowanie zaprocentuje. Wiedząc, że takie przepisy są wprowadzone w życie, personel placówek będzie bardziej uważny, będzie miał większe poczucie bezpieczeństwa dzięki jasnym wytycznym, zyska większą pewność w podejmowanych działaniach, a interwencje będą bardziej skuteczne. Klarowne wytyczne i zasady dają większą pewność wszystkim osobom skupionym wokół placówki czy organizacji pracującej z dziećmi – personelowi, rodzicom i opiekunom, a także dzieciom.

Katarzyna Kulesza

Źródło: www.strategiejst.pl

Źródła internetowe:

Concluding observations on the combined fifth and sixth periodic reports of Poland, Komitet Ochrony Praw Dziecka ONZ, 2021, http://documents.un.org/doc/undoc/gen/g21/361/05/pdf/g2136105.pdf?token=VG85fE6642sRXpHQkf&fe=true (dostęp: 2.08.2024).

https://www.lex.pl/standardy-ochrony-maloletnich-w-szkole,30327.html (dostęp: 2.08.2024).

https://unicef.pl/co-robimy/aktualnosci/news/unicef-przemoc-wykorzystanie-seksualne-i-zabojstwa-dotykaja-milionow-dzieci-na-calym-swiecie(dostęp: 2.08.2024).

Pierwszy raport Państwowej komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15, Państwowa Komisja ds. Pedofilii, 2021, https://pkdp.gov.pl/wp-content/uploads/2021/08/Raport_PKDP.pdf (dostęp: 2.08.2024).

Tags: dzieci, ochrona małoletnich, profilaktyka, szkoła